Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Haklar, toplum içinde insanoğluın hakikaten kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Hak değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene koymak, maşerî ömürın gerçekleşmesini uydurmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin önsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinlikle mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle toplum içinde insanoğluın davranış ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte dostluk, in davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tertibat, bir bütündür.” İnsan-in, in-natür ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı görüş ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, toplum sözleşmesi, natür ve insanoğlu olarak tamlayan mütalaalerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini uydurmak için konulan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın bütünüdür. Henüz geniş bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş maşerî evetşfakat düzenidir. Haklar Kelime Mealı Haklar kelimesi Arabi “doğru” kökünden gelir ve doğru kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “doğru” kelimesinin çoğyüce “ilenme’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na için dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” valörı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk valörında da kullanılır. Uygulayım Mealı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu yürekin hala doyurucu bir teşhism örgülamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması büyüklük zoruna (müeyyide) bağlanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içinde ana olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri bahis meydan kısmına Özel Haklar, zevat ile büyüklük veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Kanunuesasi Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun esaslıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik büyüklük aracılığıyla güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun paha yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle kabil nitelikteki kül durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar meydanında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları mâni olmak yürekin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, mahpus ve mangır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, fırka mantinota; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları gibi değişik dostluk dallarında değişik yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müntesip çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek veya politik mütalaaleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir evetşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanoğluın pasış ve güvenlik içinde bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun uygulama amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile toplum içinde canlı insanoğluın, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun örgüsından meydana gelen gereksinimlerinı önlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni ömürın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun doğal örgüsına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine yönlü edinmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile tutkundır; hesaplı gereksinimlara uymalı ve onları önlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir organize altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir muadelet düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak hak kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla adalet, “bir muadelet düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) edinmek üzere iki değişik anlamda kullanılır. Hak aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, yiğitlik, fazilet valörında şahsi bir özelliği deyimler. şahıs her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tevdi etmek yolunda daima ve bileğustalıkmez bir çaba gösterir. İşte bu davranış ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müntesip oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir yiğitlik olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mealı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk meydanında hukuki paha olarak lafız konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Sosyete yürekindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini yürekaziz kurallar külü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve sömürmek durumunda bulunduğuna için, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Haklar bir toplum düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap mevcut düzeni gözetmek, gerekse onu bileğustalıktirmeyi meşrulaştırmak yürekin her dakika adalete esasvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta önmıza kurulu dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk valörında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut dostluk düzenlerinin kendisine yönlü olup olmadığı açısından bir paha ve yorum ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve olumsuz önlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon abra içinde olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Alışılagelen olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî evetşfakat uyacak, hem bile bu maşerî ömürın pasış içinde sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamlamaya çdüzenışacaktır.